1.
Chúng ta sẽ có nhiều công cụ mới.
Nhiều tới mức không tưởng và mới tới mức khó hiểu.
Bọn trẻ nên được tạo điều kiện để thông thạo nhiều công cụ hơn, thay vì bị ngăn cấm để trở nên cù lần hơn.
Bài toán khó là dạy chúng thế nào?
Chà, sinh tồn quả là bài toán khó. Nhưng nó luôn như vậy. Thế giới luôn nguy hiểm và chúng ta vẫn sống sót. Điều gì giữ homo sapiens sinh tồn? Tập trung vào chúng. Loài người đã không thay đổi nhiều và sẽ không thay đổi nhiều, nếu xét cơ thể sinh học. Giống loài này đã được nhúng vào thứ thực tại cô đặc kỳ quái, nhưng bằng cách nào đó vẫn sống sót và sinh sản. Dù có nghĩ về nạn đói, chiến tranh và thấy nó khắc nghiệt thế nào, tôi khó ngăn mình bật cười khi ngộ ra, ồ, trong lúc ấy người ta vẫn làm tình và đẻ con, nên mới có ta của hôm nay. Có lẽ họ còn làm thế thường xuyên hơn. Sự bền bỉ, tình yêu, khả năng thích nghi, niềm say mê học hỏi, giải trí và vui chơi... điều gì giữ homo sapiens thổi bùng ngọn lửa sự sống?
Đó là về khả năng sinh tồn.
Một điều bất ngờ nữa của lũ trẻ là sự nguy hiểm của chúng. Cơ thể này được cài sẵn hàng loạt cơ chế phòng thủ hạng nặng. Có nhiều điều tồi tệ đã xảy tới với những người đã luôn thành công làm tình trong những tình huống ngặt nghèo nhất. Một bầy người di cư giữa mùa đông lạnh giá không biết có qua nổi - và vẫn làm tình, đẻ con? Những chiến binh vĩ đại. Chuyện làm tình giờ trở nên quá dễ dàng, người ta không biết nó từng hoang dại thế nào trên đồng cỏ, trong hang hay dưới những căn hầm trú ẩn. Bằng cách nào đó, họ thực sự làm tình, đẻ con, và nuôi chúng sống được. Và lũ trẻ ấy vẫn sống được, rồi vẫn làm tình, đẻ con được.
Hãy tôn trọng lũ trẻ con. Tôn trọng cơ thể, bộ não và cuộc đời chúng, như thể tôn trọng một chiến binh homo sapiens vĩ đại. Giúp chúng cảm thấy thân thuộc và kiểm soát sức mạnh của mình tốt hơn. Phẩm chất nào sẽ giữ chúng mạnh mẽ? Những bài học ấy nằm trong các câu chuyện truyền miệng lâu đời. Đó là cách những người giỏi làm tình dạy nhau cách để luôn tìm được đường tới đó.
Hãy bền bỉ, họ bảo. Ồ, đó là về làm tình. Bền bỉ tìm kiếm cơ hội và bền bỉ đâm vào nó.
Hãy sáng tạo.
Hãy vui vẻ.
Hãy can đảm.
Hãy luyện thể lực.
Không ngừng học hỏi và tìm kiếm.
... và nhiều lời khuyên khác về chuyện làm tình. Chúng cũng là những lẽ sống giúp loài người học cách tận hưởng cuộc sống, và xây dựng xã hội. Vì trên con đường đi tới nơi làm tình, những xúc cảm và tri giác của homo sapiens đã dạy cho họ thêm nhiều thứ khác. Thứ cơ thể và trí tuệ có thể làm tình ở những nơi khắc nghiệt nhất, theo cách bất chấp nhất, hẳn phải làm được đủ trò khó nhai.
Hãy để cơ thể ấy được nhúng vào một thực tại phức tạp hơn. Việc của bạn là chuẩn bị cho chúng trong những môi trường an toàn. Phần còn lại, và cũng là phần khó nhất của việc nuôi dạy trẻ con, là bạn để chúng dành nhiều thời gian hơn trong môi trường không giám sát. Hãy đảm bảo những gì bạn để lại sẽ giúp chúng sinh tồn tốt hơn, thay vì ngược lại.
Hãy dạy chúng kể một câu chuyện.
Đó là lời khuyên tốt cho cả việc làm tình, nuôi dạy trẻ, lẫn sinh tồn trong bất kỳ điều kiện khắc nghiệt nào. Hãy cho chúng nguồn cảm hứng để không ngừng khám phá, và tạo ra những câu chuyện.
Bởi câu chuyện là thứ hiếm hoi có cấu trúc tự thúc đẩy, chuyển biến và đa dạng một cách thuần túy, tự nhiên. Những câu chuyện sẽ giữ sự tiếp tục. Chúng tạo ra nhân vật và tương tác. Chúng ẩn chứa những ý nghĩa người ta tò mò. Chúng xoa dịu và phục hồi.
Thực tại đặc quánh homo sapien được nhúng vào, cũng đan bằng những câu chuyện.
Bạn thậm chí có thể dạy con bạn thay đổi thực tại bằng câu chuyện vĩ đại của mình. Tại sao bạn không?
2.
Câu chuyện của bạn là gì?
3.
Thay đổi thực tại, một chuyện vĩ đại tầm thường. Loài người vẫn luôn làm nó, chỉ là ít người dám thành thật thừa nhận. Những kẻ sợ bản thân không làm được gì, thực chất chỉ đang phủ nhận, chứ không phải đang không tạo ra tác động. Sự phủ nhận này có thể khiến bạn lén lút thay đổi thực tại theo hướng suy thoái, rồi bỏ bê nó - tất cả diễn ra bên dưới lớp vỏ bọc "tôi chẳng làm được gì".
Thế hệ trước đã thông minh tới mức giờ đây những chuyện quan trọng sẽ chuyển về bỏ phiếu hết. Điều này sẽ giúp loài người nhận ra họ đã bỏ phiếu cho điều gì. Họ sẽ không phải nói rằng "đã chẳng làm gì" được nữa.
Thể chế dân chủ là thứ vĩ đại hơn cả bom nguyên tử hay AI. Chúng chỉ chưa hoàn thiện, để những kẻ bơ vơ giữa thời khắc chuyển giao cảm nhận được sự khác biệt. Loài người đã ngày càng có nhiều lựa chọn hơn bởi họ nhận ra đạo đức nằm ở việc được lựa chọn và chịu trách nhiệm khi đã chọn. Thể chế dân chủ như sự kết nối giữa homo sapiens với thực tại, thông qua các giao thức được mở rộng dần theo thời gian.
Bọn trẻ sẽ cần thông thạo rất nhiều công cụ để bỏ phiếu cho rất nhiều tiến trình thay đổi thực tại đang diễn ra, do các chính phủ, tổ chức, công ty, cộng đồng cầm đầu.
Nếu bạn lẩn tránh, rồi dạy con mình cách lẩn tránh, đó thực ra là một lựa chọn, chứ không phải lẩn tránh để không phải chọn. Có kẻ muốn bạn chọn như vậy.
Loài người buộc phải đưa ra lựa chọn. Họ chẳng còn lựa chọn nào khác.
That's why we'll need more tools to reduce the suffering that comes with giving out choices.
4.
Hầu hết thông tin và kiến thức bạn cần có trong sách, báo cáo và những tuyên bố chính thức.
Hầu hết thông tin và kiến thức bạn không cần có trên báo, đài, các trang tin tức và những đơn vị truyền thông chịu sự kiểm soát.
Thông tin và kiến thức được lưu trữ trong "đầu" sẽ tương tác với nhau. Chúng thay đổi và tác động lẫn nhau, cho tới khi thực hiện các bước nhảy vọt, biến đổi, hay thậm chí tiến hóa trở thành những thông tin, kiến thức và hiểu biết mới. Một thứ đã tiến hóa hiển nhiên bỏ xa nguồn gốc của mình, tới mức khó truy vết. Pattern bị phá vỡ, narrative bị bẻ cong, và người ta thấy một thứ "mới".
Sự biến đổi kỳ quái này từ lâu đã được ghi nhận và thảo luận nhiều trong triết học, đủ quan trọng để mang ra giảng dạy ở các lớp đại cương. Đó là bài học về lượng và chất. Việc có thể định hình thế giới dưới hai đại lượng rõ ràng như vậy, rồi mô tả cách chúng biến đổi khi tới thời điểm, đã giúp giải quyết nhiều câu hỏi lớn. Trong quá khứ, trí óc một người bắt gặp nhiều khoảnh khắc thay đổi hay vụt sáng sâu sắc tới mức họ chỉ có thể dùng Chúa để giải thích. Họ gọi khoảnh khắc giác ngộ của mình là nhìn thấy, hay được Chúa ghé vào tai. Họ nói rằng những tri thức truyền thống và lâu đời họ đã thấu hiểu, là tri thức của Chúa. Hành trình tu tập và cố gắng để gần hơn với Chúa, nhiều người theo đuổi bởi muốn tìm kiếm nhiều khoảnh khắc eureka hơn trong đời sống ngắn ngủi của mình.
Khả năng biến đổi sâu sắc của thông tin và kiến thức lý giải vì sao một đứa trẻ ngày nào, về sau có thể trở thành đạo diễn, chính trị gia, doanh nhân, triết gia... Người bình thường cảm thấy bản thân thật xa cách với những triết gia, nhưng họ nào biết các triết gia ấy cũng xa cách với bản thân trong quá khứ. Có những giai đoạn biến đổi sâu sắc tới mức bản thân cách đó một năm cũng thật xa lạ.
Như vậy, tìm kiếm sự phát triển và thay đổi hóa ra đơn giản, bắt đầu từ việc ngừng tiêu thụ, dung nạp các thông tin không cần thiết; đồng thời, tìm kiếm những thông tin, kiến thức quan trọng hơn. Sự kiểm soát đối với số đông vì vậy không quá khó, nếu bạn sở hữu bạo lực để giữ giới hạn; hệ thống truyền phát tín hiệu dày đặc để liên tục nạp thông tin; bộ máy tuyên truyền sản xuất và định hình thông tin theo ý đồ; khả năng kiểm soát và kiểm duyệt để đảm bảo mạng lưới hoạt động ổn định... Mạng lưới truyền thông lúc này sẽ bao trùm lên các bộ não - kiểm soát khá chặt chẽ cách toàn bộ neuron thần kinh trong xã hội giao tiếp với nhau, từ đó đảm bảo thông tin được xử lý bởi mạng lưới neuron ấy nằm trong tầm kiểm soát, cho ra các kết quả dự đoán được. Tất nhiên tiến trình này không thể hoạt động mãi, và không thể hiệu quả 100%. Nhưng nó hiệu quả trong bối cảnh, không gian và thời gian nhất định.
Ngược lại, khi sự tự do được thể chế hóa, cũng như xã hội tồn tại nhiều trường phái triết học hay tôn giáo bài bản, các cá nhân bên trong đó sẽ được hướng dẫn và dẫn dắt để trở nên sâu sắc hơn và hơn nữa. Họ sẽ cảm thấy thoải mái, và make sense, khi chứng kiến bản thân liên tục biến đổi từ đứa trẻ tới các vai trò phức tạp hơn.
Trong khi đó, các cá nhân bên trong những xã hội kiểm soát luôn tìm được lý do kỳ quái để thuyết phục bản thân và mọi người rằng cần giữ nguyên hiện trạng, trật tự. Sự tự kiểm duyệt làm họ đóng khung thông tin, kiến thức cũ và thất bại trong việc thay đổi - dù chỉ nhỏ nhất. Mặc dù các xã hội kiểm soát cũng phân chia vai trò và thứ bậc, nhưng các cá nhân bên trong đó sẽ chạy đua để leo hạng về mặt hình thức. Họ tìm kiếm chức danh, danh hiệu, thành tích... rồi dùng bạo lực - dưới nhiều hình thức - để đảm bảo trật tự hình thức ấy được duy trì. Sự phát triển nội tâm tuy không biến mất, vì nó luôn tồn tại, nhưng giờ nó tồn tại bên trong điều kiện nghèo nàn và tha hóa con người thành những phẩm chất tầm thường, khuyết tật, theo kiểu thần giữ của, hay các loại ma/quỷ đặc trưng đã được mô tả trong dân gian. Ma quỷ tuy không có thật, nhưng dạng thức nổi bật của chúng được rút ra từ việc hình thức hóa tật xấu của con người.
Bởi, sự phát triển nội tâm sẽ không biến mất, vì chúng không bao giờ biến mất. Nên, hãy nhớ lấy:
Hầu hết thông tin và kiến thức bạn cần có trong sách, báo cáo và những tuyên bố chính thức.
Hầu hết thông tin và kiến thức bạn không cần có trên báo, đài, các trang tin tức và những đơn vị truyền thông chịu sự kiểm soát.
5.
Lãi suất và nợ quan trọng bởi nó khiến tiền được săn đón. Bạn sẽ không cần tiền nếu không bị đòi tiền. Tung ra các khoản nợ vì vậy là cách trực tiếp để đảm bảo người ta luôn phải kiếm tiền, để trả lại cho bạn.
Đưa viên đá trả viên đá, đưa tiền trả tiền. Sau khi BTC hay những thứ tương tự đã được đưa đi khắp nơi dưới hình thức có thể đòi lại, chúng sẽ có giá. Hiển nhiên bạn sẽ phải tìm cách xoay sở khi bị đòi lại, đem những gì đang có đổi lấy thứ bị nợ. Thị trường được tạo lập để giải quyết nhu cầu trao đổi này. Sự vô nghĩa của tiền hay BTC không quan trọng bằng việc bạn phải trả lại đúng thứ vô nghĩa đó. Lãi suất khiến nỗi sợ về việc phải trả nhiều hơn nữa những thứ vô nghĩa gia tăng, làm người ta tranh thủ tìm chúng để trả lại. Vì lẽ đó, bạn sẽ thấy cả xã hội vẫn mải mê chạy theo tiền ngay cả khi họ nhận ra tiền chỉ là thứ vô hồn, trống rỗng.
Tiền hoạt động như vật ngang giá được hệ thống ngân hàng TW và chính phủ đảm bảo, nên nó cũng đại diện cho nhiều khoản nợ khác nhau. Các khoản nợ này khi quy thành tiền giúp chúng có thể “trả”, dễ dàng settle một transaction (giao dịch). Cơ chế đơn giản này đã biến homo sapiens thành giống loài giao dịch ngày càng hiệu quả, thay vì cứ đứng yên bối rối khi nợ có quả chuối vẫn đứng cãi mãi không xong. Loài người giờ đây vay và nợ rất nhiều, nhưng các giao dịch sau khi đã settle sẽ nhẹ nhõm dần, thúc đẩy họ tiếp tục thực hiện các giao dịch mới.
It’s complicated, yet simple.
Hiểu biết cơ bản này giúp bạn giao tiếp tốt hơn với các hệ thống tư bản trong xã hội. Nhưng nó cũng giúp bạn hiểu rằng giao dịch quan trọng hơn tiền. Các giao dịch hiệu quả hơn giữa bạn với người khác, nhanh chóng được settle, sẽ tích luỹ dưới dạng vốn tư bản và thúc đẩy xã hội. Như vậy bạn phải biết cách giao dịch hiệu quả hơn và hơn nữa với cộng đồng quanh mình. Mạng lưới này ban đầu phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng và quản lý xã hội, nhưng nó sẽ trở nên phức tạp hơn với những nhóm người giao tiếp hiệu quả hơn. Tiền thậm chí trở nên vô dụng và họ cần những thứ khác để settle các giao dịch phức tạp, tinh vi hơn.
Về cuối ngày, hãy giao dịch với nhau, nhiều hơn nữa. Điều này ban đầu nghe có vẻ đáng sợ, cho đến khi bạn gặp những người đồng hành ăn ý hay cộng đồng thích hợp. Bạn sẽ muốn giao dịch với họ thật nhiều như một lẽ sống. Bởi việc đó thực sự ảnh hưởng tới cuộc đời bạn đã sống.
Nhưng lý tưởng là hai người settle được nhiều hơn các giao dịch thay vì mắc kẹt cùng nhau bởi rất ít giao dịch mãi vẫn chưa được settle.
6.
Nếu nghĩ rằng học viết là học cách viết cho người khác đọc, bạn sẽ học rất khó. Nó cũng giống nhầm lẫn rằng học yêu là để người khác yêu mình hay học đầu tư để kiếm tiền.
Mặc dù viết hay sẽ dẫn bạn tới khả năng giải thích và thuyết phục tốt, nhưng chiều ngược lại không đúng. Muốn người khác đổi ý có thể dùng lừa phỉnh hoặc vũ lực, hiệu quả hơn hẳn. Do đó, bạn sẽ thất vọng vì viết lách không phải cách duy nhất, và cũng chẳng hiệu quả nhất, cho những mục đích ấy.
Trải qua nhiều khoá #W4GZ, tôi không biết học viên rút ra được gì, riêng tôi mãn nguyện vì ngày càng thấu hiểu hơn thứ kỹ năng kỳ diệu này. Hoá ra, khi học được kỹ thuật để trở nên chính xác, ngắn gọn, thành thật và cấu trúc, thực tại của tôi thay đổi. Một cách chóng mặt. Ký ức của tôi được lưu trữ gọn gàng, hiệu quả. Thông tin được xử lý nhanh và liên kết tốt hơn. Góc nhìn trở nên sắc bén. Tôi không còn phiền lòng bởi những điều giả dối, thừa thãi. Những vấn đề phức tạp giờ có thể thương lượng dần thay vì bực mình do căng thẳng. Dù nghĩ về quá khứ hay tương lai, điều tôi đã nghĩ, lẫn điều tôi đã không nghĩ, dưới sự hỗ trợ của chữ viết, bỗng trở nên rõ ràng hơn hẳn.
Như vậy kỹ năng viết tốt cho người sở hữu nó một thế giới nội tâm màu sắc, sống động và chân thực. Giờ họ chỉ cần nói về nó. Họ kể cho người khác nghe những ý tưởng chuyển động, những đường dẫn logic rõ ràng và những cảm xúc sâu nặng. Muốn có thứ để kể, đầu bạn phải có chúng trước. Muốn có chúng trong đầu, bạn cần chữ viết.
Thiếu vắng viết lách làm mọi thứ rối rắm, tăm tối và khó gỡ. Không phải tự dưng, thế giới trước khi có chữ viết và sau khi có chữ viết có tiến trình phát triển khác nhau một trời một vực. Một bên chìm trong trăm nghìn năm chẳng mấy khác biệt. Bên còn lại, lưu giữ và nén tri thức rồi tạo ra những chuyển biến kỳ lạ ngày càng gấp gáp. Các nền văn minh lớn đầu tiên đều được xây dựng nhờ những ký tự đầu tiên.
Chữ viết là thứ phép thuật kỳ diệu con người được ban tặng.
Muốn hiểu về tình yêu, bạn phải nuôi dưỡng nó từ bên trong. Sống cùng nó và chết cùng nó. Chính sự nuôi dưỡng ấy, khi đủ thời gian và điều kiện, mới dẫn bạn tới những xúc cảm tươi đẹp. Đầu tư là để xây dựng giá trị, giá trị được tích luỹ mới có cái đem bán lấy tiền.
Học viết là để tu thân dưỡng tính, xây dựng câu chuyện về bản thân và thế giới được liền mạch, chính xác, xúc tích hơn. Lúc đó muốn viết gì chẳng được.
Đôi lúc tôi rất bất ngờ, không biết người ta đang đua nhau tới đâu và muốn thể hiện gì, mà sao ai cũng gấp gáp đuổi theo những thứ hình thức giả tạo. Rồi các bạn sẽ chết, hãy nhớ lấy. Hãy để sự sống được nuôi dưỡng từ bên trong, nếu bạn muốn sống đến vậy. Cố gắng chạy khỏi cái chết, rồi mải mê tìm kiếm sự công nhận, thực ra là đang đâm đầu vào nó thôi.